Powraca pręgierz i kozioł ofiarny

18.02.2024 WELT & KIRCHE

Stefan Mückl

Według prawnika kanonicznego Droga Synodalna obwinia system kościelny za osobistą winę i stosuje bezprawną taktykę zawstydzania.

Kościół w Niemczech przeżywa trudne chwile. Kwestionowany przez wydarzenia z przeszłości, które słusznie wywołują w nim głęboki wstyd, i niezrozumiany przez teraźniejszość, którą uważa za przestarzałą, chce jednak „z optymizmem” podążać w przyszłość, jak twierdzą jego przedstawiciele instytucjonalni. Jak każdy polityk wie, przyszłość jest terminem o pozytywnych konotacjach. W związku z tym metafora przyszłości jest częścią repertuaru każdego niedzielnego przemówienia i świątecznego kazania (przynajmniej jeśli chodzi o jej odbiór w mediach).

Sporo osób w kościele i poza nim uważa wyniki konsultacji Drogi Synodalnej za program na przyszłość. Fakt, że te kościoły i wspólnoty kościelne, które już dawno zrealizowały wszystko, co miało „zabezpieczyć przyszłość” Kościoła w tym kraju, nie są w lepszej sytuacji niż Kościół katolicki. Nie ulega wątpliwości, że Kościół, skoro przyjmuje „grzeszników na swoje łono”, również „zawsze potrzebuje oczyszczenia” i musi kroczyć „drogą pokuty i odnowy” (Lumen gentium, nr 8).

Skandal nadużyć seksualnych rzeczywiście daje Kościołowi powód do podążania tą drogą. Przenikliwe pytanie: „Ile brudu jest w Kościele, a zwłaszcza wśród tych, którzy powinni do niego całkowicie należeć w kapłaństwie?”, które kardynał Joseph Ratzinger postawił podczas medytacji Drogi Krzyżowej w Koloseum w 2005 roku, wielokrotnie konfrontuje go z potrzebą rachunku sumienia, wyznania winy i oczyszczenia się. Nawet jeśli takie brudy pojawiają się, nawet bardziej obficie, w innych rzeczywistościach społecznych, nie prowadzi to do żadnej relatywizacji: wina pozostaje winą, grzech pozostaje grzechem - nawet jeśli inni również go na siebie sprowadzili. Argument „ty też” nie uwalnia od winy, zwłaszcza gdy instytucja taka jak Kościół stara się odzwierciedlać i uwydatniać świętość Jezusa Chrystusa w sobie i w swoich członkach.

„Grzech strukturalny”: stare wino w nowych bukłakach

Zgodnie z nauczaniem Kościoła, wina i grzech są kategoriami osobistymi. Idea ta jest z kolei narzucona współczesnemu człowiekowi. Dylemat polegający na chęci nazwania zła złem bez konieczności przypisywania go konkretnemu podmiotowi, który „czynił zło i nie czynił dobra”, dał początek różnym modelom wyjaśniającym: tak zwana „teologia wyzwolenia” wymyśliła konstrukcję „grzechu strukturalnego” już w ubiegłym wieku. Protagoniści Drogi Synodalnej wyjaśniają skandal nadużyć seksualnych „przyczynami systemowymi”, których wyeliminowanie - zgodnie z ich „logiką” - powinno uniemożliwić zło w przyszłości. Oba wyjaśnienia są jednak tylko nowym winem w starych butelkach: współczesna aktualizacja kozła ofiarnego ze Starego Testamentu (Kpł 16:8-21).

Dla przypomnienia, w żydowskim Dniu Pojednania przyprowadzano dwa kozły, aby je ofiarować. Los decydował, który z nich miał zostać zabity i ofiarowany Bogu jako ofiara przebłagalna. Najwyższy kapłan kładł obie ręce na drugim koźle (po raz pierwszy nazwanym przez Lutra „kozłem ofiarnym”), aby symbolicznie obciążyć go grzechami ludu. Następnie wypędzano go na pustynię.

Starożytnemu Izraelowi wystarczał jeden kozioł ofiarny. Droga Synodalna potrzebuje trzech: „katolickiej moralności seksualnej” (którą należy „dalej rozwijać”), „klerykalnych struktur władzy” (które należy wymusić) i oczywiście celibatu. Wszystkie trzy kozły ofiarne zostały wprowadzone na Drogę synodalną przez tzw. badanie MHG z 2018 r., tj. przez grupę badawczą psychologów, psychiatrów, gerontologów i kryminologów z różnych instytutów uniwersyteckich w Mannheim, Heidelbergu i Giessen, której biskupi zlecili zbadanie zjawiska wykorzystywania seksualnego nieletnich przez duchownych i (męskich) zakonników w latach 1946-2014.

„Zalecenia” tego studium, quasi mit założycielski Ścieżki Synodalnej, nie ograniczały się bynajmniej do badania i zapobiegania przestępstwom nadużyć. Raczej komentowały one również (na podstawie jakiej ekspertyzy?) kwestie doktryny i dyscypliny kościelnej: „katolicka moralność seksualna” powinna zostać ponownie rozważona, „struktury władzy duchownej” powinny zostać zmienione, tylko w odniesieniu do celibatu stwierdzenia były nieco bardziej ostrożne.

Twierdzenia bez podstawy faktycznej

W żadnym z tych trzech obszarów nie podjęto (i nie podejmuje się) nawet próby udowodnienia związku przyczynowego z przypadkami nadużyć seksualnych przy użyciu rzetelnej metodologii naukowej. Twierdzi się po prostu - pomimo wszystkich faktycznych dowodów: Katolicka moralność seksualna jest wyraźnie niedoreprezentowana w świecie teatru, filmu i baletu, ale mimo to nadużycia seksualne są tam powszechne („me too”). Ze względu na powszechne kapłaństwo wszystkich wierzących, regionalne kościoły protestanckie nie mają duchowieństwa, a zatem są wolne od klerykalnych struktur władzy. A jednak zdarzały się i nadal zdarzają przypadki nadużyć seksualnych, a dwie czołowe kobiety duchowne musiały już przedwcześnie zrezygnować z powodu niewłaściwego zachowania.

Większość przypadków nadużyć ma miejsce w środowisku rodzinnym i w klubach sportowych: czy ojcowie i ojczymowie, którzy wykorzystują własne (przybrane) dzieci, są ekscentrykami żyjącymi w celibacie? Czy może trenerzy piłki nożnej, pływania i gimnastyki, którzy znęcają się nad swoimi nieletnimi podopiecznymi, jak trener piłki nożnej z Monachium, który został oskarżony o ponad 800 przypadków nadużyć? Jak można wyjaśnić niepokojący przypadek Arnulfa Zitelmanna, o którym niedawno donosiła DIE ZEIT, w ramach tych „przyczyn systemowych”?

W starożytnym Izraelu kozła ofiarnego wypędzano na pustynię. Dzisiejszą pustynią jest opinia publiczna - rzekome „przyczyny systemowe” są na nią wyrzucane: celowo źle rozumiane, wyśmiewane, dyskredytowane. Na rynku opinii publicznej napotykamy kolejny rekwizyt z historii, z „ciemnego” średniowiecza (o którym zwykle ma się tendencję do oświecenia): pręgierz. Opuścił on chronioną przestrzeń muzeów historii lokalnej naszych miast i jest obecnie jednym z instrumentów wykorzystywanych przez Kościół do pogodzenia się z przeszłością.

Oczywiście przestępcy muszą zaakceptować fakt, że ich przestępstwa stają się publiczne. Ale nawet sprawcy najpoważniejszych przestępstw nie są pozbawiani praw przez system prawny, który chroni ich prawa osobiste i stara się ich resocjalizować. „Kary wstydu”, które od jakiegoś czasu wracają do mody w USA, byłyby w tym kraju po prostu niedopuszczalne. Ale co, jeśli nie jest nawet jasne, czy przestępstwo zostało faktycznie popełnione? Większość przypadków wykorzystywania seksualnego nieletnich leży daleko w przeszłości. Zgodnie z międzynarodowym prawem karnym, okres przedawnienia regularnie upływa. Wielu domniemanych sprawców nie żyje lub nie może zostać przesłuchanych i osądzonych z powodu choroby lub demencji, a świadkowie i inne dowody są zwykle niedostępne. Prawo osiągnęło tutaj swoje granice. Domniemanie niewinności, zwięźle sformułowane w XIII wieku przez francuskiego kardynała Jeana Lemoine'a („item quilibet presumitur innocensnisi probetur nocens”), od wieków stanowi integralną część każdego porządku konstytucyjnego.

Wbrew zasadom państwa prawa i moralności chrześcijańskiej

Kościół, którego średniowiecznym prawnikom można przypisać znaczny skok w kulturze prawnej w porównaniu z archaicznymi „zasadami dowodowymi” ówczesnego prawa świeckiego, dziś schronił się w nieodpowiednich, bo stronniczych, podstawowych założeniach („punkt widzenia ofiar jest w centrum”) i „procedurach”, które jedynie je ratyfikują: od kilku lat niemieckie diecezje praktykują tak zwaną „procedurę uznawania cierpienia”, która otwiera możliwość świadczeń finansowych dla osób, które ujawniły się jako ofiary nadużyć seksualnych. „Niezależna komisja” powołana do podjęcia decyzji decyduje wyłącznie na podstawie akt i informacji dostarczonych przez wnioskodawcę. Wnioskodawca nie jest przesłuchiwany osobiście (co byłoby niezbędne do oceny jego wiarygodności), ani też komisja nie może przeprowadzić własnych badań. Jej zadaniem jest po prostu ocena wiarygodności informacji dostarczonych przez wnioskodawcę.

Takie podejście może być odpowiednie w przypadku przyznania świadczenia pieniężnego. Jednak podawanie w Internecie nazwisk zmarłych księży jako „domniemanych sprawców” wraz z ich prawdziwymi nazwiskami i biografiami na takiej podstawie - jak miało to miejsce w jednej z diecezji - narusza elementarne zasady praworządności (nie wspominając o zasadach moralności chrześcijańskiej). Wierzący wie, że prawda czyni wolnym (J 8:32). Tam, gdzie nie można (lub już nie można) jej zbadać na tym świecie, musi ją zaakceptować - i nie może w jej miejsce wprowadzać podejrzeń. Cała prawda zostanie pewnego dnia objawiona przez Tego, który sam jest prawdą: Tego, który będzie sądził żywych i umarłych. Dla wierzącego prawdziwa przyszłość leży w pokornym zaufaniu do Niego.